De Sirene van de Scala

Schrijfveer over ''Applaus moet je horen als het er is.''

Hoe en wanneer ik operaliefhebber ben geworden, herinner ik mij gek genoeg niet meer. Het moet gebeurd zijn ergens tussen 1975 – toen ik kennis maakte met de schoonheid van klassieke muziek – en begin jaren tachtig toen ik voor het eerst zelf een opera bijwoonde. Maria Callas kende ik alleen van naam en van foto's uit de jaren zestig toen ik als jongen oude Panorama's doorbladerde en haar in ongeveer ieder nummer in zwart-wit tegenkwam, samen met haar toenmalige echtgenoot Onassis. Een excentrieke diva die van het ene schandaal naar het andere leefde, dat was ongeveer het beeld dat bij mij bleef hangen.

Waarschijnlijk in 1987 zette ik op een zondagmiddag mijn autoradio aan – altijd op vier – en werd getroffen door een stem zoals ik nog nooit eerder had gehoord. Ik kende deze volstrekt unieke stem niet, maar was meteen verkocht. Ik reed niet weg, maar bleef op de parkeerplaats staan luisteren tot de afkondiging. Dat was Maria Callas. Eindelijk drong de stem van de excentrieke diva door tot de oren van het jongetje dat tot operaliefhebber was uitgegroeid. De schandalen die haar altijd hadden aangekleefd deden er opeens niet meer toe. Iemand met zo'n stem vergeef je alles, ik in ieder geval wel, ter plekke en voor altijd.

Ik zal geen poging doen haar stem te beschrijven. ''Mooi'' is zeker niet het woord dat zich het eerst opdringt. Eerder ''verpletterend'', ''overweldigend'', ''hartverscheurend'' ''tragisch'' of iets dergelijks. Je houdt van haar, of je vindt het niks. Bij haar leven was het niet anders: men verafgoodde of verguisde haar. Ik heb geluidsopnames van één van haar optredens in de Scala te Milaan waar je door de ovaties heen het boegeroep van de Tebaldi-aanhangers kunt horen: Renata Tebaldi, die vóór Callas de gedoodverfde koningin van de Scala was, een lyrische sopraan met een prachtige stem die door Callas – maar vooral door toedoen van de media, ook toen al – de Scala ''uitgezongen'' was.

Alles aan Callas is tragisch. Haar jeugd was tragisch: ze gold als dik en onaantrekkelijk. Ze trouwde met een man die bijna dertig jaar ouder was en scheidde weer van hem. Ze brak voorgoed met haar moeder. Haar tweede huwelijk met Onassis was tragisch: hij liet haar voor het oog van de wereld zitten voor Jacqueline Kennedy. Ze schitterde het meest in tragische rollen en ze was gehaat bij haar collega's. Niets maakt collega's zo afgunstig als succes en haar eis bij repetities dat iedereen net als zijzelf op volle sterkte zou zingen, deed de rest. Haar einde was tragisch, ze stierf eenzaam en alleen, verguisd en vergeten, enkele jaren nadat ze nog een comeback had geprobeerd die vooral duidelijk maakte dat van haar legendarische stem weinig meer over was.

Op YouTube zijn veel fragmenten met haar te vinden. Voor beginners is dit een mooie (helaas zonder applaus): http://www.youtube.com/watch?v=1ZXwz0gj5fY
Ter vergelijking dezelfde aria door Tebaldi: http://www.youtube.com/watch?v=YTsRHEx3p8c Tebaldi zet in na drie minuten en zij krijgt, om de tragiek compleet te maken, wèl applaus.